Eğer ABD başkanı George W Bush"un yönetimi; İran tarafından 12 gün alıkonulduktan sonra Çarşamba günü Tahran"da yapılan açıklamayla serbest kalan 15 İngiliz denizciyle ilgili tiyatroya dikkat ederse, bu tiyatro Washington"daki uzmanlara göre iki önemli mesaj vermek için düzenlenmiştir.

İlki, tartışmalı Şat-ul Arap sularında İngilizlerin, Devrim Muhafızları tarafından tutuklanmalarının anlamı; görece askeri zayıflığına ve diplomatik izolasyona rağmen İran"ın yeterince provoke edildiğini hissettiğinde Batılıların çıkarlarına saldırabilme yeteneğini elinde bulundurduğudur.

İkincisi; Batılı güçler saygılı ve eşit davrandıklarında istedikleri şeyi; kabadayılık ederek veya rejimi aşağılayarak davrandıkları zamandan daha kolay elde etmektedirler.

Mesaj ne Beyaz Saray"da ne de neo-conlar ve olayı İslami ve Fars barbarlığının son işareti olarak göstermek için çok çalışan diğer sağ-kanat aydınları arasında çok iyi alınmış görünmüyor. Fakat uygun bir şekilde alınmış mesaj; Michigan Üniversitesi"nden Juan Cole göre daha büyük sonuçları sağlayacak verimlilikte yeni bir yaklaşımın temelini atabilirdi.

Cole, "İngilizler şimdi kapıyı açmış durumdalar” dedi. "Olay bir kriz yaratmasına rağmen—bu çok tehlikeli seviyelere tırmanabilecek bir krizdi—çözüm diplomasiydi ve bu diplomatik çözüm eğer İngiliz ve Amerikalılar bu yöne meyilli olurlarsa gelecek diplomasisinin tohumlarını içerebilir.”

Denizcilerin; Hz. Muhammet"in kutlu doğumu ve Paskalya Yortusu"nun hatırına bırakılacaklarının ilanı, daha sonra tutsaklarla kişisel olarak görüşen başkan Mahmut Ahmedinecat tarafından yapıldı.

Ahmedinecat, "Hükümetimiz onları affediyor; bu halkımızın bir hediyesidir” dedi ve şu jesti ekledi; CIA ile yakından çalışan Irak İstihbarat Ajansı"nın bildirdiğine göre iki ay önce alıkonulan bir İranlı üst düzey diplomatın Salı günü serbest bırakılmasıyla bunun hiçbir “alakası yoktur.” “Biz meseleye insani bir temelden yaklaşıyoruz. Tamamen tek taraflı bir karardır” diyerek devam etti.

Bununla birlikte, Londra ve Washington Ahmedinecat gibi hiçbir bedel olmadığında ısrar etmelerine rağmen yaklaşık üç ay önce Erbil"deki bir İran irtibat bürosunda ABD güçlerince alıkonulan ve devrim muhafızları olduğu iddia edilen beş İranlı ile resmi görüşmenin mümkün olabileceği tarzında Tahran"ın aldığı garantilerle ilgili haberlerde olduğu gibi diplomatın bırakılması, Çarşamba olayının sadece bir çakışmadan olmadığını düşündürüyor.

Başkan Jimmy Carter yönetiminde Beyaz Saray"da hizmet eden, Columbia Üniversitesi"nden bir İran uzmanı olan Gary Sick, "Kişisel olarak Erbil"deki ABD hareketi; İran"ın İngiliz denizcilerini tutuklama yolunu niçin seçtiğini açıklıyor” dedi. “İran baskı taktiklerinden bir şeyler kazanacak gibi görünüyor.”

Bu yargı ABD"nin Ulusal Amerikan İranlıları Konseyi başkanı Trita Farsi tarafından da paylaşılmaktadır. “Kolay hedefi (İngilizleri) seçmekle İranlılar, ABD üzerinde baskı kuruyorlar.”

Müzakere unsuru toplamaya ek olarak tutuklamanın; uranyum zenginleştirme programını askıya almayı reddettiğinden BM Güvenlik Konseyi tarafından uygulama sokulan yeni bir yaptırım aşamasından bunalan rejimin arkasına ulusalcı unsuru toplama amacının da aralarında olduğu başka amaçları vardı.

Yine de önemli olan; Tahran"ın, ABD dostlarını incitecek ve utandıracak bir tarzda ABD provokasyonları olarak gördüğü şeye cevap verebileceği mesajını Batı"ya iletmek istediğiydi.

Cole "Her şeyin ötesinde Iraklı otoritelerin davet ettiği İranlıların alıkonulmasında Amerikalılar saldırgan davranıyor göründüler” dedi. “Şimdi İranlılar, Anglo-Amerikan güçlerinin bu şeyleri yapmak için yeterince güçlü bir pozisyonda olmadıklarını gösterdiler. Misli ile karşılık verebilirler.”

Sick: “İran"ın, ABD gücünün yaptıklarına Irak"ta veya başka herhangi bir yerde dolaylı olarak mukabelede kullanabileceği bir dizi asimetrik seçeneğe sahip olduğunu” kabul ediyor.

Aynı zamanda Sick"e göre krizin büyük bölümünde Tahran"ın davranışı—içinde tutuklamanın kendisinin, tartışmanın bir ayağı olarak kalmaya devam eden tutuklamanın yaşandığı gerçek yerin, İngiliz tutsaklarca yapılan “itirafların” kullanılmasının ve kendisine çok pahalıya mal olabilecek olan onları mahkemeye çıkarma tehditlerinin olduğu—uluslar arası desteğe ihtiyaç duyuyordu.

Sick, "Bu gerçeğin tanınmasının İran"ın bu tartışmayı olabildiğince erken bitirme arzusu için tek neden olduğundan şüpheliyim” dedi.

Farsi: "Ben İranlıların daha başka bir gerginlik olmadan önce zaferi ilan etmenin daha iyi olacağını düşündüklerine inanıyorum” dedi.

Fakat aynı zamanda Farsi ve diğer analistler; krize İngiliz yaklaşımının değişmesinden dolayı İran için zaferin ilan edilebileceği noktaya ulaşıldığını söylediler.

Londra yetkilileri dönüm noktasının; İran Ulusal Güvenlik Danışmanı Ali Laricani"nin İngiltere"nin Kanal 4 televizyonuna barışçıl bir görüşme yaptığı Pazartesi günü olduğunu söylediler —Independent gazetesinin bildirdiğine göre Laricani, İngiliz başbakan Tony Blair"in dış politika başdanışmanı Sir Nigel Sheinwald ile yaptığı kritik bir görüşmeden bir gün sonra Kanal 4 ile bu görüşmeyi yaptı. Fakat  Cole; İngiltere savunma bakanı Des Browne"ın Londra “İranlılarla doğrudan ikili iletişimin” içindeydi teyidinin de olduğu İngiliz duruşunun hafta sonunda tehdit ve isteklerden diplomatik yaklaşıma evrildiğini vurguluyor.

Cole "Bu tür olaylar her zaman bir dereceye kadar imajla ilgilidir ve görünüşe göre İngiltere doğrudan ikili görüşmelere girmeyi kabul ettiği zaman İranlılar alicenap olmak için yeterince fırsat elde etmiş oldular” dedi. “Pazar günü onlar azarlanan küçük çocuklar gibi değil eşit olarak kabul edildiler. Bu; dini lider Ayetullah Ali Hamaney"in ve Ahmedinecat"ın tutumlarını terk etmelerine ve imajı kurtarmalarına olanak sağladı” dedi.

Minnesota Üniversitesi"nde bir İran uzmanı olan William Beeman, "İranlılar defalarca—sadece kriz sırasında değil—önkoşulsuz ve eşitlik temelinde diplomatik olarak meselelere yaklaşacaklarının işaretlerini verdiler. Şimdi onlar "üstün olduğumuz zamanlar nasıl yüce gönüllü olduğumuzu görüyorsunuz; biz yardımsever ve medeni insanlarız. Biz mantıklı insanlarız. Bizimle konuşabilirsiniz" diyorlar” dedi.

Farsi: "İranlıların mesajı şudur: eğer bize karşı saygılı davranırsanız meseleler daha hızlı çözülür. Eğer siz sadece BM Güvenlik Konseyi"ne güç kullanmak veya yaptırım dayatmak için giderseniz apışıp kalırsınız ve İran misliyle cevap verecektir. Onlar, Batı"nın etki sahibi olmasını; İran ile bir ilerleme kaydedebilecek teşvik edici bir unsur olmasını umuyorlar. Bunun böyle olmadığının Batı"da anlaşılıp anlaşılmayacağı ise tamamen farklı bir meseledir” dedi.

Bush yönetiminin kriz sırasında görece sessizliği de aynı zamanda—belki de istemeyerek—bir diğer mesaj ifade etti- bu; Pers Körfezi"ne son dönemde topladığı askeri güç; İran"a bir saldırı için hazırlık amaçlıdır şeklindeki geniş spekülasyona rağmen bunu yapma isteğinin en azından şimdilik olmadığının mesajıydı.

Sick "İran"ın 15 İngiliz askeri personelini tutuklaması kesinlikle… bir bahane (askeri bir saldırı için) olarak kullanılabilirdi çünkü olay kolaylıkla kapsamlı bir askeri krize yükseltilebilirdi” dedi. “Pervasız bir tahrikin yokluğunu ABD"nin bir saldırı için duyduğu arzunun gösterildiğinden daha düşük olduğunun bir göstergesi olarak görüyorum.”

 

 

Bu makale Ali Karakuş tarafından Dünya Bülteni için tercüme edilmiştir.