I- Zaman zaman yazılarımda Tahran caddelerinde ve parklarında Hafız Falı satan çocuklardan söz etmişimdir. Bu fallar, Hafız dizeleri altına yazılan yorumlardan oluşuyor. Parklarda, kavşaklarda, süper market çıkışlarında genellikle çocuklar, bazen de sakallı dedeler tarafından satılıyor. 

       Hafız falı neticede, şairin ve şiirin ve şair olarak da Hafız'ın İran toplumunda tuttuğu yerin bir göstergesi. Aslında ciddi anlamda fal olarak görülmeyen, Hafız dizeleri dolayımıyla iyimser bir hayat görüşü veya duyuşunun dolaşımına aracılık eden bir paylaşım bu. Hafız mısralarının bitimsiz bir açıklayıcılığı var sanki, hayatın anlamı konusunda. Birkaç mısraya getirilen yorumda kendimize dair bir şeyler bulmamız kaçınılmaz görünüyor.

       İran'ın sol bir kökene sahip aydınlarında bile mevcudiyetini korumuş yerli damarın bir kaynağı olarak görülebilir, Hafız okumaları... Hikâye yazarı Huşenk Gülşiyri, şair Oreng Hazrai üzerine yaptığı bir konuşmada, İsfahan günlerinde birlikte gerçekleştirdikleri Hafız okumalarına değiniyor. Haftada bir biraraya gelen iki arkadaş birlikte Hafız'ı, Şehname'yi, aynı şekilde çağdaş yazarları irdelemelerle okurlarmış. Hikâye okumaları, iki yazarın arkadaşlarıyla sistemli bir şekilde yürüttükleri bir diğer çalışma. (1)

       Hafız Divanı, kitap okuma alışkanlığından yoksun evlerde bile bulunabilir. Her yerde Hafız mısraları: Takside, parkta, bir uçakta, ev gezmelerinde. İLESAM Başkanı dostumuz İhsan Işık uçakla Tahran'a gelirken yanında oturan hanım yolcunun Hafız şiirlerini ezbere okuması karşısındaki hayretini ifade etmişti bir konuşmamız sırasında. Fettane Hacı Seyyidcevadi, 90'lı yılların ikinci yarısında çok satan romanı 'Mahmur Gözler'de, romanın kahramanları olan birbirine âşık çift arasındaki sınıf farkına işaret etmek için, kızın yaşadığı evde okunan, fakat erkeğin evinde büyük ihtimalle bulunmayan Hafız Divan'dan sözediyor.

       Buna karşılık edebiyat eleştirmeni Neyyire Tevekkuli,  İran'da bir evde Hafız divanı bulunmasının, o evin sınıfsal durumu ya da evde yaşayanların entellektüel, kültürlü insanlar olduğu konusunda bir gösterge sayılamayacağı görüşünde: "Ülkemizde halkla şiir arasında öyle bir bağ vardır ki tahsilsiz pek çok insan ezbere Firdevsi'den, Hafız'dan ve Mevlana'dan mısralar okuyabilir.  Çoğu evde Hafız Divanı'na, Mevlana ve Sadi'nin eserlerine rastlamak mümkündür. Bu nedenle de yazar, söz konusu ettiği aileyi kültürlü, aydın bir aile olarak göstermek için ileri sürdüğü bu örnekler konusunda isabetli hareket etmiş sayılmaz." (2) 


       II-Son yıllarda İran'da Hafız üzerine yazılan kitapların sayısında bir artış gözleniyor. Bu kitapları ise iki kısma ayırmak mümkün: İlk olarak Hafız'ın şiirleri, özellikle bu şiirlerin anlaşılması konusunda süregelmiş ihtilaflar açısından yeniden okumaya dayanan çalışmalar ve ikinci olarak da Hafız şiirleri üzerine kişisel okumalar.

       Tanınmış bir Hafız araştırmacısı olan Mansur Payimand'ın Hafız'ın İç Yolculuğu (Seyr-i Süluk-u Hafız) başlığıyla geçen yıl yayınlanan eseri, birinci grup Hafız çalışmaları arasında değerlendirilebilir. Yazar, Hafız şiirlerindeki sembol ve şifre olarak gördüğü kelime ve kavramlar ya da deyimleri açmaya çalışıyor. Bu anahtar kavram veya deyimler sırasıyla şunlar: Hırkayı rehin vermek, hırka salmak, hırka yakmak, tevbe etmek, tevbeyi kırmak, şarap, harabat, arif-i vakt, elif boylu dost, aşk noktası, toz-duman hattı...   Kitap, Hafız Sevenler Derneği'nin girişimiyle Nevid Yayınevi tarafından çıkarılmış. 


       III- Sinema yönetmeni Abbas Kiyarüstemi'nin, "Kiyarüstemi'nin Anlatımıyla Hafız" isimli yine geçen yıl yayınlanmış olan eseri, ikinci kısım Hafız çalışmaları arasında değerlendirilebilir. Esasında şiir yazdığı bilindiği halde, yoğun sinema çalışmaları nedeniyle olsa gerek, Kiyarüstemi'nin Hafız üzerine bu kitabı, sanat ve edebiyat çevrelerinde şaşkınlıkla karşılandı.

       Kiyarüstemi ustalığını kanıtlamış bir yönetmen, bununla birlikte, Batı sinema festivallerinde kazandığı ödüller nedeniyle ülkesinde kazandığı başarılara ihtiyatla yaklaşan bir kesim var. Hatemi döneminin Kültür Bakanı Mescid Came bir röportajında, Kiyarüstemi'nin filmlerinin ülkesinde gösteriminde yaşadığı sıkıntılardan söz ederken, bu yönetmenin ilgi alanlarının ve sinemasının, onun İran kültürüyle yakından ilgili olduğu ve bu kültürün içinden konuştuğu kanaatini vurguluyor. Hafız'la ilgili bir kitabı yayınlanan Kiyarüstemi, Sadi üzerine bir kitap üzerine çalışıyor hâlihazırda. (3)

       Kitabın girişindeki takdim yazısı ünlü bir Hafız araştırmacısı ve Hafızname isimli kitabın yazarı Bahaeddin Hurremşahi'ye ait. Hurremşahi bu yazıda Kiyarüstemi'nin çalışmasından övgüyle sözediyor. Hafız araştırmaları konusunda seçiciliğiyle tanınan Hurremşahi, Kiyarüstemi'nin çalışmasına yazdığı önsözün sadece kısa bir mektup olduğunu belirtiyor. Yıllar önce ünlü şair Ahmet Şamlu'nun yazdığı Hafız kitabına keskin eleştiriler getirdiği halde, benzeri bir çalışmadan övgüyle sözetmesi konusunda ise Hurremşahi şu açıklamayı yapıyor: Şamlu'nun çalışması, Hafız şiirlerinin okunuşu üzerine şairin kendi görüşlerinden yaptığı bir seçme, hatta Hafız Divanı'na yönelik bir tashih sayılabilirdi. Şamlu o kitapta bazen son derece bilimsel ve sanatsal bir bakışla hareket ediyorken, bazen de kabul edilmesi mümkün olmayan açıklamalara girişiyordu. Bu nedenle de eseri kalıcı olmadı. Kiyarüstemi ise eserini çok tanınan Hafız nüshaları üzerinden kendince bir okuma yapmayı denemekle sınırlı tutuyor. (4)

Dipnotlar
 

       1-Gülşiyri'nin 1990'da vefat eden Orang'ın ölümünün kırkıncı günü münasebetiyle  Tahran'da bir kültürevinde düzenlenen programda yaptığı konuşmadan, Etemad-ı Milli gazetesi, 5 Haziran 2007.

       2- Dr. Neyyire Tevekkuli, İki Çağdaş Eserde Cinsel Kimlik, Zenan, sayı 144, Mart- Nisan 2007 sayısı.

       3-İtimat-ı Milli Fecr Film Festivali Özel sayısı, 12 Şubat 2007.

       4- Şark, 23 Mart 2007.