Amerika Birleşik Devletleri finansal sistemi bugün veya önümüzdeki birkaç gün içinde çökecek mi? Pek sanmıyorum, ama bu düşüncemde de emin değilim. Görüldüğünü üzere büyük bir yatırım bankası olan Lehman Brothers iflasını ilan etmeye hazırlanıyor. Kimse de bundan sonra ne olacağını kestiremiyor. 

Sorunu anlamak için eski bankacılık sistemini bilmeniz gerekiyor. Eski sistemde büyük mermer binalara yuvalanmış, uzun dönemli depozit ve borç işlemlerinin yapıldığı bankalar vardı. Bu bankacılık sistemi kayboldu ve yerini "gölge bankacılık" adı verilen sistem aldı. Depozit bankaları, mermer binalardaki adamlar, tasarruf sahiplerinin mevduatlarını ihtiyaç sahiplerine borç verilişinde artık ufak bir rol oynuyor. Finans piyasasında işler artık "müteveffa" Bear Stearns ve Lehman gibi karmaşık işlemlerle çalışan "depozitosuz" bankalarca sağlanıyor. 

Yeni sistemin riskin yayılımında ve azaltımında daha iyi bir performans göstermesi bekleniyordu. Ama konut piyasasındaki sıkıntılar ve buna mukabil olarak gelişen mortgage krizi sonrasında riskin azalmadığı tatbik edildi. Bilakis risk azalmadığı gibi riskin gizliliği daha da artmıştı. Birçok yatırımcı nasıl kötü bir konumda oldukları hakkında en ufak bir fikre sahip değildi. 

Bu bilinmeyenlerin bilinmeyenleri, bilinen bilinmeyenlere dönüşünce sistem post modern bankaya hücumlara sahne oldu. Bu hücumlar birkaç istisnayla birlikte eskilerin hücumlarına pek benzemiyor. Kilitlenmiş banka kapılarına hücum eden sinirli mevduat sahiplerinden bahsetmiyoruz. Bunları yerini zararlarını en aza indirmek isteyen yatırımcıların çılgın telefonları ve fare tıklamaları aldı. Ama iktisadi yansımaları- kredilerin donuşu, menkul kıymetlerde yaşanan düşüş-1930'ların büyük banka iflasları ile aynı kaldı. 

Esas can alıcı olan, Federal Rezervce sigorta depozitoları ve kredi yardımlarıyla bu iflaslara karşı alınan tedbirlerin bu krizin kalbinde olmayan mermer binalardaki adamları merkeze almasıdır. Bu 2008'den 1931'e gerçekten bir dönüş yaşama olasılığını yükseltiyor.  

Şimdi, karar mercileri risklerin farkındalar-dünyayı kurtarma görevi verilmeden önce Ben Bernanke Büyük Buhran üzerinde en önde gelen uzmanlardan biriydi. Geçtiğimiz sene içerisinde Fed ve Hazine birkaç geçici kurtarma planı düzenlediler. Depozitosuz banka kurumlarına telaffuz edilemeyen kısaltmalı özel krediler açıldı. Fed ve Hazine Bear'ın temerrütlerini koruyan fakat hisse sahiplerini korumayan bir anlaşma yaptı. Ve sadece geçen hafta devlet destekli Fannie Mae ve Freddie Mac'in denetimlerini ele aldı. 

Ama bu kurtarmaların sonuçları görevlileri endişelendiriyor. Vergi paralarıyla çok fazla risk alıyorlar. Örneğin bugün Fed'in portföyündeki kredilerin çoğu şüpheli ikincil ortaklara bağlanmış durumda. Ayrıca görevliler bu gibi kurtarmaların gelecekte daha riskli davranışları teşvik edeceğinden korkuyor. Bir yerden sonra bu çözümler sen tepedesin kazanırsın, alttadır mükellef ödesin izlenimi uyandırıyor. 

Gayri-menkulden büyük zarar etmiş olan Lehman'a gelirsek, Lehman bir güven krizi yaşıyor. Birçok finans kurumu gibi Lehman'ın büyük bir bilançösu var. Büyük miktarda borçlarının olduğu ve büyük miktarlarda alacaklarının olduğu büyük bir sayfa. Bu sayfayı hızla nakite çevirmeye çalışmak finansal sistemde paniğe yol açabilir. İşte bu yüzden devlet görevlileri ve özel bankacılar hafta sonunu yoğun bir şekilde Lehman'ı kurtaracak bir çözüm bulmak veya yavaşça batmasını sağlamak için New York Fed'de geçirdiler.  

Ama Henry Paulson, Hazine Sekreteri, antlaşmaya daha fazla kamu fonu koyup işleri daha kolaylaştırma konusunda çok katıydı. Birçok insan blöf yaptığını düşünüyordu. Hatta bugünün yazısına" Hayat size Lehman'ı yollarsa, Lehman'a yardım edin" diye başlamayı düşünüyordum. Ama ne yardım vardı ne de antlaşma. Bay Paulson finans sistemi ile bahis oynuyor. Özel kredilerle desteklendiğinde Lehman'ın şokunun piyasaca giderilebileceğini düşünüyor. Budala mı yoksa cesur mu olduğunu yakında öğreneceğiz. 

Bu sorunun gerçek cevabı daha bu noktaya ulaşmadan önce alınacak önlemlerdi. Gölge bankacılık sisteminin ihtiyaç duyduğu bariz düzenlemeleri bir kenara koyalım, eğer kurumlar bankalar gibi kurtarılmaya ihtiyaç duyuyorlarsa bankalar gibi düzenlemelere tabi tutulmalıdırlar. Neden son krize karşı çok hazırlıksız yakalandık? Bear Stearns battığında birçok kişi batabilecek olan bankalar için düzenli bir nakitleştirme mekanizmasına ihtiyaç duyulduğunu söylemişti. Bu altı ay önceydi. Mekanizma nerede? 

Bay Paulson sanki en iyi seçeneğiymiş gibi Amerikan finans sistemiyle Rus ruleti oynuyor. Eyvahlar olsun!  

 

 

Dünya Bülteni çeviren: Harun Coşkun