İran nükleer programından taviz vermediği için batı ülkeleri ile ilişkileri her geçen gün daha da geriliyor. 2013 yılı içerisinde bu gerilimin zirveye çıkması bekleniyor. Sorunun diplomatik yollarla çözülmesine yönelik umutlar tükeniyor, İran'a askeri saldırı seçeneği öne çıkıyor.
Saldırının ABD, Avrupa ve Ortadoğu ülkeleri açısından muhtemel sonuçları tartışılıyor ancak İran ve Rusya ile sınır bölgesinde bulunan Güney Kafkasya'ya etkisi fazla gündeme taşınmıyor. Bununla beraber İran savaşı Kafkasya'da dondurulmuş sorunların tekrar sıcak çatışmalara dönüşebileceği İran sınırlarının ötesine ulaşabileceği unutulmamalı.
Washington Ortadoğu Enstitüsü uzmanı Aleks Vatanka İran'a saldırı düzenlenmesi durumunda Azerbaycan'ın savaşın ortasında kalacağını ifade etti. Vatanka'ya göre Azerbaycan, İran ile tarihi ve kültürel ilişkilere sahip olmasına rağmen İran'ın düşmanı İsrail ile de ortak çıkarları savunuyor. Ayrıca birçok konuda İsrail'in çıkarları doğrultusunda hareket ediyor.
İran Azerbaycan ilişkileri büyük bir hızla ve beklenmedik bir şekilde gelişiyor. Bir taraftan bu ülkeler birçok konuda birbirilerine sıkı bir şekilde bağlı durumda çünkü ortak tarihe sahipler. Azerbaycan, 1813 yılında Rusya imparatorluğu tarafından işgal edilmeden önce İran ile ortak devlet içerisinde varlığına devam etmekteydi. İran sınırları içerisinde 15 milyon Azeri Türkü var. Bundan başka her iki ülkenin yakın ekonomik ilişkileri de bulunuyor. Ancak politik sebepler yüzünden ilişkiler bazen gerilebiliyor. Bunun temel sebebi Azerbaycan'ın İsrail ile savunma alanında işbirliği yapması.
AZERBAYCAN VE İSRAİL SİLAHI
İsrail, Azerbaycan askeri işbirliğinin temeli 2004 yılında atıldı. Azerbaycan, Türkiye'de üretilen İsrail silahlarını satın almaya başladı.
2008 yılında "Soltam" şirketi Azerbaycan ordusuna askeri malzeme satmaya başladı. "Tadiran Communications" ulaşım malzemeleri "İsrael Military Industries" (IMI) füze satmaktaydı. Toplam değeri 100 milyonlarca dolar olan sözleşmeler imzalandı.
2011 yılında Azerbaycan Savunma Bakanlığı ve İsrail'in "Aeronautics Defense Systems" şirketi tarafından ortak bir şekilde kurulan "Azad Systems" şirketi "Aerostar" ve Orbiter İsrail insansız hava uçağını üretmeye başladı. Daha önce Azerbaycan bu uçakları İsrail'den satın almaktaydı.
Bunun yanı sıra Azerbaycan, İsrail'den aldığı yüksek askeri teknolojiyi kullanarak kendi savunma sanayisini kurma isteğinin bulunduğunu da saklamıyor. "Elta Systems Ltd" şirketi uydu sistemi kurma alanında Azerbaycan ile işbirliği yapmağa başlayacak. Bu şirket tarafından üretilen TecSAR uydusu özellikle Bakü yönetiminin ilgisini çekiyor. Bu uydunun kullanılması durumunda hava şartlarına bağlı olmadan görüntüler elde edilebilecek.
Geçen yılın başlarında taraflar arasında 1.6 milyar dolar değerinde büyük bir anlaşma imzalandı. Anlaşmaya göre "İsrael Aerospace Industries" şirketinin Azerbaycan'a modern silahlar ve askeri teknoloji satması öngörülüyor. Bunların arasında insansız keşif uçakları, uydu ve füze sistemleri de bulunuyor.
Geçtiğimiz günlerde bir açıklama yapan İsrail'in Azerbaycan büyükelçisi "2013 yılı içerisinde iki ülke arasındaki ilişkilerin büyük bir hızla kuvvetleneceğini" ifade etti.
Bölge uzmanları Azerbaycan ile İsrail ilişkilerinin sadece askeri alanla sınırlı olmadığına, ekonomik, ticari ve diplomatik işbirliğini de kapsadığına dikkat çekiyor. İki ülke arasındaki ticaret hacmi toplam 4 milyar dolar. Bu rakam Azerbaycan'ı Müslüman ülkeler içerisinde İsrail ile ticari işbirliği yapan devletler sıralamasında ilk sıraya yerleştiriyor. İsrail'in Rusya'dan sonra en fazla petrol satın aldığı ülke de Azerbaycan.
Azerbaycan petrolünü satın alan ülkeler içerisinde İsrail ikinci sırada yer alıyor. Aşkelon-Eylat boru hattı Azerbaycan petrolünü Asya pazarına taşıyor. Bu açıdan kilit konuma sahip. Bunun yanında İsrail doğalgaz alanında da Azerbaycan ile işbirliği yapmaya çalışıyor.
İran komşusu olan bir ülkenin düşmanı ile yakın işbirliği içerisinde olmasından rahatsızlık duyuyor. İranlı yöneticilere göre İsrail insansız keşif uçakları ve uydular Azerbaycan tarafından İran'dan bilgi almak maksadıyla kullanılabilir.
İRAN'IN YAKINLAŞMA GİRİŞİMLERİ
Gerilimi daha da arttırmayı düşünmeyen İran yetkilileri kuzey komşusu ile yakınlaşmanın yollarını arıyor. Özellikle İran Devlet Başkanı Mahmud Ahmedinejad'ın Ekim ayında gerçekleşen Azerbaycan ziyareti sırasında olumlu mesajlar verildi. İran başkanı ülkesinin Azerbaycan ile ilişkilerini "kardeş ve çok yakın" ilişkiler olarak tanımladı ve her iki ülkenin ortak milli ve kültürel mirası olduğunu ifade etti.
Ahmedinejad'ın açıklaması iki ülke arasındaki mevcut ilişkileri yansıtmıyor. Şu anda devam eden ilişkiler ortak tarihi değerler üzerine değil, endişe ve rekabet üzerine inşa ediliyor. Ahmedinecad'ın tavrı, Tahran yönetiminin yakın ilişkiler kurmaya çalıştığının bir göstergesi olarak kabul edilebilir.
İran'ın Azerbaycan büyükelçisi Muhsin Pakayin 5 Şubat tarihinde yapmış olduğu açıklamasında Azerbaycan'ın İran ile dini bağlarının bulunduğunu ve bu ülke ile ilişkilerini geliştirmesinin İran açısından öncelik teşkil ettiğini söyledi. Pakayin, Mahmud Ahmedinejad'ın İlham Aliyev'i İran'a davet ettiğini de sözlerine ekledi. Bunun yanı sıra önümüzdeki günlerde İran Dışişleri Bakanı Ali Ekber Salihi'nin İran-Azerbaycan ortak ticari-ekonomik komisyonunun toplantısına katılmak için Bakü'yü ziyaret edeceğine dair bilgi verdi.
İran devlet başkanının Bakü ziyaretinden kısa bir süre sonra 22 Azerbaycan vatandaşı İran için ajanlık yapmak, ABD ve İsrail merkezlerine saldırı planı yapmakla suçlanarak gözaltına alındı. 4 Aralık tarihinde ise bağımsızlık yanlısı İran Azerileri Bakü'de konferans düzenledi. Konferans, İran devlet yetkililerinin sert tepkisine neden oldu. İran, konferansın siyonizm hedeflerine ulaşma yollarından birisi olduğunu iddia etti.
Azerbaycan dışişleri bakanı geçen yıl İran tarafından keşfedilen Hazar (Sardar Cangal) petrol merkezi üzerinde hakları olduğunu iddia etmişti.
İran petrol sanayi bakanı ise, Tahran yönetiminin Hazar'da petrol üretmeyi planladığını ve Sardar Cangal merkezinin bulunduğunu açıkladığı sırada Azerbaycan yönetiminin buna karşı çıkmadığını Azeri bakanın açıklamasını İsrail'in baskısı ile yatığını iddia etti.
İSRAİL VE GÜNEY AZERBAYCAN
Yaşanan gelişmeler sonrasında medyada İsrail'in Azerbaycan topraklarını kullanarak İran'a saldırı hazırlığı içerisinde haberler çıkmaya başladı. Ancak bunların sadece temelsiz dedikodulardan oluştuğunun belirtilmesinde fayda var. Bakü yetkilileri bu haberleri tekzip ediyor. Bunun yanı sıra 2005 yılında taraflar arasında imzalanan anlaşmaya göre komşu ülke toprakları İran'a saldırı düzenlemek maksadıyla kullanılamaz.
İsrail İran ile savaşmayı düşünmüyor. O, rakibini başkalarının eli ile zayıflatmanın peşinde. Buna örnek olarak İran Azerilerinin bağımsızlık harekâtının desteklenmesi gösterilebilir.
1996 yılında "Güney Azerbaycan'ın Sesi" radyosu kuruldu. Bu radyonun İsrail devleti ile ilişkisi olduğu tahmin ediliyor. Almanya ulaşım merkezi tarafından yapılan açıklamaya göre radyo istasyonu İsrail'den yayın yapıyor.
Mevcut uluslararası durumda Azerbaycan iktidarı çok tehlikeli bir oyunun içerisine girmiş durumda. Bu oyunun Azerbaycan'dan ziyade İsrail'in çıkarlarına hizmet ettiği aşikar. Azerbaycan - İran sorunu her iki ülke ve bölge açısından felaketle sonuçlanabilir.
Dünya Bülteni için İbrahim Ali tarafından tercüme edilmiştir.